Malina moroszka Rubus Chamaemorus – o roślinie
W ramach naszego projektu: „Innowacyjny model uprawy, przetwórstwa i dystrybucji ziół w Dolinie Zielawy” podjęliśmy się opracowania agrotechniki i wprowadzenia do uprawy rzadkiej i bardzo cennej rośliny, jaką jest malina moroszka. Badania i uprawa prowadzone są w Gospodarstwie Rolnym Barbary Baj Wójtowicz, inicjatorki projektu, w Sosnówce.
Malina moroszka — to gatunek rośliny zielnej z rodziny różowatych, nazywa też maliną nordycką z uwagi na jej powszechne występowanie w Skandynawii. W dostępnych w Polsce opracowaniach drukowanych i internetowych często pojawia się jako określenie maliny moroszki także nazwa malina arktyczna. W rzeczywistości jest to nazwa nieprawidłowa i odnosi się do innej zupełnie rośliny Rubus arcticus, czyli maliny arktycznej.
Malina moroszka jest reliktem epoki lodowcowej. W Polsce ta bardzo cenna roślina niegdyś rosła na wielu stanowiskach, niestety obecnie znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako gatunek zagrożony, kategoria zagrożenia EN oraz w Czerwonej księdze listy roślin i grzybów Polski jako gatunek narażony na wymarcie, kategoria zagrożenia V oraz EN zagrożony.
W stanie naturalnym występuje na torfowiskach w krajach bałtyckich, w Skandynawii, na Syberii oraz na Alasce; nie jest rośliną chronioną w tych krajach.
Osuszanie torfowisk i komercyjna eksploatacja lasów zagrażają tej roślinie również w tych rejonach. Intensywna eksploatacja torfowisk w krajach bałtyckich ma na populację maliny moroszki negatywny wpływ.
W Skandynawii malina moroszka zwana jest też „złotem północy” i zbierana jest przez całe rodziny w ramach weekendowych wspólnych aktywności na świeżym powietrzu. W Finlandii do dziś uważana za skarb narodowy, a wizerunek jej owocu widnieje na monecie 2 Euro.
W Polsce malina moroszka jest pod całkowitą ochroną, a jej nieliczne siedliska zostały zaobserwowane na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz w Sudetach, gdzie znaleziono dwa stanowiska na torfowiskach w Karkonoszach oraz w Trójmiejskim Parku krajobrazowym, gdzie rośnie około 100 egzemplarzy i stanowisko to jest pod stałą obserwacją. Występuje także na niewielkim pojedynczym stanowisku w Puszczy Rominckiej. W 2002 r. znaleziono jedno stanowisko w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej na torfowisku Puścizna Wielka. Jest to jedyne znane stanowisko tego gatunku w Karpatach i równocześnie najbardziej na południe wysunięte w całym jego zasięgu w Europie.
Na żadnym ze stanowisk w Polsce, według dostępnych informacji, malina moroszka nie owocuje, ponieważ jest to roślina dwupienna i do owocowania potrzebuje osobników obu płci. W stanie naturalnym rośnie na torfowiskach wysokich, w miejscach nasłonecznionych w towarzystwie torfowców, bażyny czarnej oraz borówki brusznicy. Informacje podane w publikacji: Czerwona księga Karpat Polskich (2008), że owocuje jedynie w miejscach zacienionych, a na otwartych nasłonecznionych przestrzeniach jest płonna są nieprawdziwe.
W Skandynawii rośnie na otwartych torfowiskach, gdzie występują jedynie pojedyncze niewielkie drzewa. Potrzebuje stanowiska stale silnie wilgotnego, nie toleruje wysuszania, ani stałego zalewania wodą. Intensywnie rozrasta się poprzez rozłogi. Owoc wyrasta na pojedynczym wyniesionym sztywnym pędzie, jest łatwo widoczny. Jest odporna na warunki atmosferyczne, znosi temperatury od -40 stopni do +40 stopni, co pokazały ostatnie gorące lata w Skandynawii, pod warunkiem zachowania stałej wilgotności podłoża.
Malina moroszka tworzy kłącza, z których wyrastają pędy. Mają one wysokość 10-30 cm i nie mają ani kolców, ani szczecinek. Liście na dole łodygi są łuskowate, wyżej pojedyncze, sercowato-nerkowate, niepodzielne, najczęściej 5-klapowe, z brzegami drobno piłkowanymi o zanikowych przylistkach. Malina moroszka jest rośliną dwupienną kwitnącą w czerwcu na biało lub bladoróżowo, kwiaty pojawiają się na wyprostowanych szypułkach. Kwiaty żeńskie są mniejsze o kilku słupkach i szczątkowych pręcikach, męskie o wielu pręcikach i nielicznych słupkach.
Cennym surowcem maliny moroszki są owoce oraz liście. Wkrótce napiszemy, jak malinę moroszkę wykorzystuje się w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym.