Autor: Barbara Baj Wójtowicz, Ewa Osińska
Agroleśnictwo to sposób użytkowania gruntu rolnego umożliwiający uprawę dwóch lub więcej różnych gatunków na tym samym areale bez utraty wysokości plonu i korzyści ekonomicznych z hektara. System agroleśny charakteryzuje się tym, że naśladuje piętra roślinności w lesie. Pozwala to na uzyskanie podwójnego lub wielokrotnego dochodu z tego samego areału. Jest to system uprawy zmniejszający nakłady na produkcję rolniczą, w tym na plewienie i nawadnianie, które rosną w dobie postępujących zmian klimatycznych i trwającej od kilku lat w Polsce suszy, ponieważ pomaga zatrzymać wodę w glebie, zwiększając uwodnienie pola i zapobiegając intensywnemu parowaniu. Uprawa agroleśna charakteryzuje się zadarnieniem gleby niskimi roślinami współrzędnymi, co zapobiega wzrostowi chwastów oraz erozji gleby. Uprawa w tym systemie pozwala również na efektywne wykorzystanie nawozów poprzez ich wchłanianie najpierw przez korzenie roślin płytko ukorzenionych, a następnie przez rośliny głęboko ukorzenione – w ten sposób eliminuje się spływanie nadmiaru nawozów do rowów i cieków wodnych i zanieczyszczanie morza. To nie wszystkie korzyści środowiskowe. Uprawa dwóch lub kilku gatunków na tym samym polu eliminuje szkodliwe monokultury i wspiera bioróżnorodność. Dzięki wprowadzeniu do uprawy agroleśnej gatunków rzadkich i przyrodniczo cennych rolnictwo zapewnia ich przetrwanie, ochronę oraz dostęp do cennego surowca.
Agroleśnictwo to prowadzenie uprawy roślin różnych gatunków na tym samym areale w systemie współrzędnym, jak również produkcja żywnościowa i nieżywnościowa np. uprawa rolnicza w międzyrzędziach roślin szybkiej rotacji, bądź drzew nieowocowych. Dzięki temu oprócz typowych surowców rolnych w gospodarstwie uzyskuje się np. biomasę energetyczną, drewno dla przemysłu meblowego, zrębki i korę do ściółkowania, mulcz do ściółkowania upraw lub do produkcji peletu itd. ( Somarriba 1992 oraz Somarriba 1992).
W systemach takich każdy z elementów tych systemów wpływa pozytywnie na pozostałe z nim współrzędne, podnosząc efektywność ekonomiczną gospodarstwa rolnego oraz wpływając pozytywnie na środowisko naturalne. Uprawy agroleśne umożliwiają zatrzymanie węgla w glebie (Cardinael i in. 2017), zmniejszają zapotrzebowanie na nawozy sztuczne i ograniczają zanieczyszczanie nimi wód gruntowych (Cardinael i in. 2018). Systemy agroleśne wzbogacają i użyźniają glebę, umożliwiają odbudowywanie zdrowia gleby i warstwy próchnicznej (Pardon i in. 2017). Uprawy w systemie agroleśnym są idealnym rozwiązaniem dla rolnictwa regeneratywnego, które powinno być wprowadzane nie tylko na gruntach marginalnych, ale na coraz większych terenach objętych intensywnym rolnictwem.
Nie są to sposoby nowe, były już stosowane w przeszłości, jednakże obecnie można je zintensyfikować i zmechanizować dzięki postępowi nauki i dostępowi do odpowiednich maszyn i narzędzi (Mead i in. 1980). Można wprowadzić elementy rolnictwa precyzyjnego oraz zdalnego zarządzania produkcją rolną.
Problemem w ostatnich dziesięcioleciach stały się olbrzymie uprawy monokulturowe np. rzepaku, soi czy kukurydzy ograniczające bioróżnorodność oraz często oparte na silnym nawożeniu nawozami sztucznymi wypłukiwanymi następnie do wód gruntowych, oraz silnym stosowaniem herbicydów, które negatywnie wpływają na pożyteczne owady. Problemem są też przedłużające się susze, pogarszające się stosunki wodne, pustynnienie terenów rolniczych, wymieranie owadów zapylających, zanikanie bioróżnorodności, włącznie ze znikaniem całych gatunków roślin i zagrożeniem innych gatunków wyginięciem.
Z tego powodu Grupa Konsultacyjna Międzynarodowych Ośrodków Badań nad Rolnictwem (CGIAR) wybrała na szczycie klimatycznym w Bonn (6-17 listopad 2017 r.) dziesięć najważniejszych innowacji w rolnictwie pozwalających przystosować się do zmian klimatu. Agroleśnictwo zostało wymienione na pierwszym miejscu.
Na świecie prowadzi się już z powodzeniem plantacje agroleśne np. drzew migdałowca i tymianku (Durán Zuazo 2008) oraz dzikiej czereśni i orzecha (Chifflot i in. 2006). Badania systemów agroleśnych zarówno silwopastoralnych (nasadzenia drzew i krzewów na pastwiskach) oraz upraw agroleśnych pasowych przeprowadzone w kilku krajach Europy nie pozostawiają wątpliwości, że systemy te są właściwym kierunkiem rozwoju rolnictwa w kierunku zrównoważonego i efektywnego ekonomicznie gospodarowania ziemią rolną (Graves i in. 2007).
Połowa gospodarstw rolnych we Francji będzie gospodarstwami rolno-leśnymi do roku 2025. W Wielkiej Brytanii, która jest najbardziej zaawansowana w uprawach agroleśnych, prowadzi się z dużym powodzeniem wielkie uprawy towarowe drzew jabłoni i zbóż oraz warzyw.
Uchwycone momentum … Naszą przyszłością jest agroleśnictwo — system, w którym drzewa rosną na tej samej działce rolnej, na której uprawia się zboża, poprawiają jakość gleby i dostarczają drewna jako źródła dodatkowego dochodu.
Literatura:
Mead R. i in. The concept of a “land equivalent ratio” and advantages in yields from intercropping, Experimental Agriculture, 16, 217–228, 1980
Somarriba E., Revisiting the past: an essay on agroforestry definition, Agroforest. Syst., 19, 233–240, 1992
Cardinael R. i in., High organic inputs explain shallow and deep SOC storage in a long-term agroforestry system – Combining experimental and modeling approaches. Biogeosciences 15(1) 2018: 297-317 2018
Pardon P. i in., Trees increase soil organic carbon and nutrient availability in temperate agroforestry systems. Agriculture Ecosystems & Environment 247 (2017): 98-111, 2017
Chifflot V. i in., Beneficial effects of intercropping on the growth and nitrogen status of young wild cherry and hybrid walnut trees, Agroforestry Systems 66; 2006, 13 – 21
Graves A. R. i in., Development and application of bio-economic modelling to compare silvoarable, arable, and forestry systems in three European countries, Ecol. Eng., 29, 434–449, 2007
